Το παιχνίδι στον Πόντο ως διαχρονικό πολιτιστικό στοιχείο

4 Απριλίου 2020

Πολιτιστικοί Σύλλογοι

Το παιχνίδι στον Πόντο ως διαχρονικό πολιτιστικό στοιχείο .Όταν ξεκίνησα την καταγραφή και μελέτη των ποντιακών παιχνιδιών, συνάντησα παιχνίδια γνώριμα με μικρές ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις, με την ίδια ή διαφορετική ονομασία, αλλά και αρκετά άγνωστα τόσο στην ονομασία όσο κι στην εκτέλεση.

Τρανό παράδειγμα αποτελεί η «Κρυφτερίτσα» το γνωστό κρυφτό,

το «κότζ», το κουτσό, με όλες τις παραλλαγές του,

όπως επίσης και η «γαϊδηρίτσα» ή «καμελίτσα» ή «ενείμ – μπενείμ», δηλαδή η γνωστή σε όλους μας, μακριά γαϊδουρα.

Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος και οι επινοήσεις τις οποίες μετέρχονταν τα παιδιά, προκειμένου να προσαρμόσουν το παιχνίδι που επέλεγαν σε σχέση με τις συνθήκες χώρου, χρόνου, καιρικών συνθηκών και όποιων άλλων παραμέτρων. Τα παιδιά παλιά έπαιζαν οπουδήποτε με οτιδήποτε.

Το παιχνίδι αποτελεί πολιτισμικό στοιχείο των λαών και ως τέτοιο κληρονομήθηκε σε εμάς από τους προγόνους μας.

Οι αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν κάθε μορφή παιχνιδιού και διέθεταν αρκετό χρόνο για να παίξουν.

Χαρακτηριστική είναι η ρήση του Πλάτωνα, «’Ελληνες αεί παίδες έστε, γέρων δε Έλλην ουκ εστί» που μεταφράζεται «Οι Έλληνες μένετε πάντα παιδιά και γέροντας Έλληνας δεν υπάρχει αφού πάντα σας αρέσει να παίζετε» Πλάτων, Τιμαίος 22Β, (Λ. Κροντηρά).

Εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι η παλαιότερη ελληνική επιγραφή που βρέθηκε πάνω σε μία οινοχόη του 730 π.χ. αφορά ένα χορευτικό παιχνίδι με σφαίρα (μπάλα), σαν κι αυτό που έπαιζε η Ναυσικά με τις φίλες της στην ζ’ (7^η) ραψωδία της Οδύσσειας. Σε νεοελληνική απόδοση σημαίνει: «Όποιος παίξει με χάρη περισσότερο από τους άλλους θα πάρει αυτή την οινοχόη» (Χ. Λάζος)

«ΟΥΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΑΤΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ, ΤΟΤΟ ΔΕΚΑ ΜΙΝ»

Δεν εκπληκτικό ότι μία από τις παλαιότερες ελληνικές επιγραφές αναφέρεται στο παιχνίδι;

Στην αρχαία Αθήνα υπήρχε συντεχνία κοροπλάθων (κουκλοποιών), οι οποίοι είχαν τα καταστήματα – εργαστήρια τους στην Αγορά και μάλιστα σε κεντρικό σημείο. Έφτιαχναν όχι μόνο κούκλες, αλλά και μικροσκοπικά αντικείμενα αντιγραμμένα από τον κόσμο των ανθρώπων: έπιπλα, κουζινικά, σερβίτσια, αμάξια, βάρκες κ.λ.π. Τέτοια αντικείμενα εκτός από πηλό, φτιάχνονταν και από άλλα υλικά – χαλκό, ασήμι, ακόμα και ελεφαντόδοτο (Λ. Κροντηρά).

Στη γιορτή των Ανθεστηριών (του θεού Διόνυσου) στην αρχαία Αθήνα, συνήθιζαν να δίνουν στα τρίχρονα αγοράκια που πήγαιναν για πρώτη φορά σε μια γιορτή, δώρο ένα αμαξάκι (Λ. Κροντηρά).

Δώρο των τρίχρονων αγοριών στη γιορτή των Ανθεστηρίων.

Πολλά παιχνίδια τα εφεύραν οι ίδιοι οι Έλληνες ενώ ορισμένα, κυρίως επιτραπέζια μεταδόθηκαν από τους Αιγύπτιους, τους Βαβυλώνιους και τους Σουμέριους (Χ. Λάζος).

Σήμερα συναντάμε δύο παιχνίδια που παίζονται με φοβερό πάθος , προερχόμενα κατευθείαν από την αρχαία Ελλάδα: το σκάκι, , απόγονος του πεσευτικού «πόλις» ή « χώρας παίζειν» που στις αρχές του μεσαίωνα ήταν το βασιλικό παιχνίδι των ευρωπαϊκών αυλών και στις μέρες μας έχει κατακτήσει όλο τον κόσμο και το δημοφιλές σε όλους μας τάβλι, απόγονο της κυβευτικής τυλίας (Λ. Κροντηρά).

Αχιλλέας και Αίαντας παίζουν κάποιο επιτραπέζιο

Η διάσωση και διατήρηση των αρχαίων ελληνικών παιχνιδιών στο Βυζάντιο πραγματοποιήθηκε με τη διαμεσολάβηση του Ρωμαϊκού πολιτισμού, ο οποίος ενσωμάτωσε και αποδέχθηκε τον Ελληνικό πολιτισμό υιοθετώντας και πολλά παιχνίδια των Ελλήνων.

Οι ρωμαίοι αποδέχθηκαν και αφομοίωσαν τα Ελληνικά παιχνίδια σε μεγάλο βαθμό, από τα οποία άλλα βελτίωσαν, άλλα τροποποίησαν ενώ επινόησαν αρκετά κι ίδιοι. Ένα παράδειγμα αποτελεί το σημερινό γιο – γιο. Δεν έχουν σωθεί γραπτές πληροφορίες και δεν γνωρίζουμε την αρχική του ονομασία. Βρέθηκε σε ανασκαφές στην αρχαία Κόρινθο και χρονολογείται περίπου στον 5^ο αιώνα π.Χ.

Τα ρωμαϊκα παιχνίδια αποτελούν τον ενδιάμεσο κρίκο ανάμεσα στα Ελληνικά και τα βυζαντινά.

Πολλά παιχνίδια λοιπόν φθάνουν στο βυζάντιο παραλλαγμένα είτε ως προς τον τρόπο παιξίματος είτε ως προς την ονομασία κάτω από την ρωμαϊκή επίδραση, δεν παύουν όμως να έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα.

Άλλο ένα σημαντικό γεγονός για την εξέλιξη των αρχαιοελληνικών παιχνιδιών είναι ότι η ρωμαιοκρατία καλύπτει τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες και είναι ενδιαφέρον να δούμε πως έγιναν αποδεκτά πολλά αρχαιοελληνικά παιχνίδια (Χ. Λάζος).

Για αυτό όμως που γνωρίζουμε ελάχιστα είναι τα βυζαντινά παιχνίδια, λόγω έλλειψης στοιχείων. Όσα γνωρίζουμε για αυτά, τα αντλούμε από νόμους και διατάγματα που είχαν εκδοθεί κατά των τυχερών παιχνιδιών κυβείας. Τούτο δεν σημαίνει ότι στο βυζάντιο παίζονταν μόνο με ζάρια. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητά όχι μόνο στην αρχαία Ελλάδα άλλα και στην Αίγυπτο των Φαραώ. Υπήρχε μεγάλη ποικιλία στον τρόπο παιξίματος (Λ. Κροντηρά).

Τα αρχαιοελληνικά παιχνίδια εξακολουθούν να παίζονται κατά την βυζαντινή περίοδο, ενώ λόγω της πολυπολιτισμικότητας που διέκρινε το βυζάντιο εμφανίστηκαν ξένα παιχνίδια τα οποία υιοθετήθηκαν αυτούσια ή βελτιώθηκαν και κάποια, έφτασαν ως σήμερα (Χ. Λάζος).

Παιχνίδια που ήταν αντίθετα στην επίσημη θρησκεία του Χριστιανισμού δεν επιτρέπονταν. Βέβαια όσα παιχνίδια απαγορεύονταν, είχαν και τη μεγαλύτερη απήχηση στο λαό: μονομαχίες, κοκορομαχίες, τυχερά παιχνίδια κ.λ.π., γεγονός που ισχύει και στις μέρες μας.

Από μελέτη του Χρήστου Λάζου προκύπτει ότι το 55% περίπου των αρχαιοελληνικών και βυζαντινών παιχνιδιών παίζονται ακόμη.

Μπορούμε να ισχυριστούμε λοιπόν, ότι δια του βυζαντίου έφτασαν ακόμη και στις μέρες μας παιχνίδια από την αρχαία Ελλάδα χωρίς να διακόπτεται ουσιαστικά η παράδοση ούτε στον τομέα αυτό.

Μέσα από την έρευνα διαπιστώνουμε ότι υπήρχαν παιχνίδια:

Για αγόρια και κορίτσια
Παιχνίδια για ενήλικους και ανήλικους
Παιχνίδια ατομικά ή ομαδικά
Αγωνιστικά έως και βιαία
Παιχνίδια αιχμαλωσίας
Παιχνίδια άμιλλας και συναγωνισμού
Παιχνίδια αντικείμενα (αθύρματα)
Παιχνίδια βασιλικά ή αυτοκρατορικά (κυρίως στην ρωμαϊκή και βυζαντινή αυτοκρατορία)
Παιχνίδια βρεφονηπιακά
Παιχνίδια διαχρονικά
Παιχνίδια εναλλαγής ρόλων
Επιτραπέζια παιχνίδια ή στρατηγικής
Λατινικής προέλευσης παιχνίδια
Παιχνίδια μαντείας
Παιχνίδια με ζώα, πουλιά και έντομα
Παιχνίδια με φυτά
Παιχνίδια μηχανικά και αυτόματα
Παιχνίδια ομοιώματα
Παιχνίδια περιπαικτικά και ευτράπελα
Παιχνίδια συμμετοχής
Παιχνίδια συμποσίου
Παιχνίδια σφαίρισης
Παιχνίδια τιμωρίας

Τα ποντιακά παιχνίδια αποτελούν συνέχεια της μακραίωνης ελληνικής παράδοσης. Παρατηρούμε σε αυτά σχεδόν όλες τις παραπάνω κατηγορίες των αρχαίων παιχνιδιών. Άντεξαν στην τούρκικη κυριαρχία πέντε ολόκληρους αιώνες δίχως να υποστούν ουσιαστικές αλλοιώσεις.

Μεγάλο ποσοστό των παιχνιδιών μεταφέρθηκαν σε εμάς με τούρκικες ονομασίες χωρίς να χάσουν όμως τον ελληνικό τους χαρακτήρα και να θυμίζουν πάντα την ακμή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Οι έλληνες του Πόντου, πάντα εφευρετικοί, πρόσθεσαν, τροποποίησαν και δημιούργησαν νέα παιχνίδια ως γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων ελλήνων, άρρηκτα προσαρμοσμένα στα ήθη και έθιμα τους, δανειζόμενοι στοιχεία από τους πολιτισμούς των λαών που συγκατοικούσαν στην ίδια γεωγραφική περιοχή του Ευξείνου Πόντου.

Μέχρι στιγμής έχω καταγράψει 140 παιχνίδια. Είμαι όμως σίγουρος ότι στον Πόντο παίζονταν πολύ περισσότερα παιχνίδια.

Οι πρόγονοι μας ήξεραν να χαίρονται και να εκτιμούν το κάθε πράγμα ακόμη και το πιο ασήμαντο.

Από το τίποτα μπορούσαν να σκαρφιστούν ένα παιχνίδι και να διασκεδάσουν με αυτό, ώρες ατελείωτες.

Οι βιβλιογραφικές πηγές αναφέρουν παιχνίδια των περιοχών Σάντας, Χαλδίας και Καρς. Από καταγραφές ποντίων προσφύγων δεύτερης γενιάς αναφέρονται και παιχνίδια του δυτικού Πόντου και συγκεκριμένα από την περιοχή των μεταλλίων του Ακ Ντάγ Μαντέν.

Δυστυχώς από την περιοχές Μπάφρας, Τοκάκης, Χάβζας και των υπολοίπων περιοχών που δέχθηκαν τον βίαιο εξισλαμισμό και την απαγόρευση της ποντιακής διαλέκτου δεν έχουμε επίσημες μαρτυρίες για το τι παιχνίδια παίζονταν σε τούτες τις περιοχές.

Πριν συνεχίσω με την περιγραφή των παιχνιδιών που παίζονταν στον Πόντο είναι σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός των παιχνιδιών σύμφωνα με την ηλικία, το φύλο και τον αριθμό των παικτών που συμμετείχαν.

Α. Παιχνίδια για παιδιά 0-7 ετών

Ατομικά παιχνίδια αγοριών – Ατομικά παιχνίδια κοριτσιών

Ομαδικά παιχνίδια αγοριών – Ομαδικά παιχνίδια κοριτσιών

Κοινά ομαδικά παιχνίδια

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 15

Β. Παιχνίδια για παιδιά 8-16 ετών

Ατομικά παιχνίδια αγοριών – Ατομικά παιχνίδια κοριτσιών

Ομαδικά παιχνίδια αγοριών – Ομαδικά παιχνίδια κοριτσιών

Κοινά ομαδικά παιχνίδια

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 16

Γ. Παιχνίδια από 16 ετών και άνω

Συμμετοχή κυρίως ανδρών σε ομαδικά παιχνίδια

Παιχνίδια των αγοριών. Τα παιχνίδια που έπαιζαν τα αγόρια περιείχαν τα στοιχεία της δύναμης, της ταχύτητας, της επιδεξιότητας και του συναγωνισμού.

Έπαιζαν διάφορα αθλήματα, πάλη (όλη η περιοχή της μικρασιατικής χερσονήσου έχει μακρά παράδοση στην πάλη), τρέξιμο, άλματα, σκοποβολή, ρίψεις κ.λ.π. πετυχαίνοντας παράλληλα με την ψυχαγωγία και την εκγύμναση του σώματος, δραστηριότητα πολύ δημοφιλής και στους αρχαίους Έλληνες.

Τα παιχνίδια πολλές φορές γινόντουσαν αρκετά επικίνδυνα, έπαιζαν τα «μουστέας» (μπουνιές), πετροπόλεμο, τα πιστόφ(ι)α και την σφενδόνα.

Αγαπημένα τους παιχνίδια ήταν επίσης τα παιχνίδια ισορροπίας όπως τα «ξυλογαϊδαρα» τα ξυλοπόδαρα.

Σε τούτο το σημείο είναι σημαντικό να πούμε ότι σχεδόν όλα τα παιχνίδια κατασκευάζονταν από τα ίδια τα παιδιά ή τους γονείς τους σε αντίθεση με την αρχαιότητα που τα περισσότερα υπήρχαν στο εμπόριο.

Τα κορίτσια έπαιζαν κυρίως με τα «κούκλας». Χρησιμοποιώντας ρετάλια για σώμα και ρούχα και ότι άλλο υλικό τους ήταν χρήσιμο για να πάρει μορφή η αγαπημένη τους κούκλα. Μία αγαπημένη συνήθεια των κοριτσιών και στην αρχαία Ελλάδα (Λ. Κροντηρά).

Επίσης έπαιζαν τα ¨Λίντζια», τα «Πεντόβολα», το κιτσιχτόν (κουτσό), παιχνίδια με τόπι και τα «Κότσια».

Τα «κότσια» είναι ο «αστραγαλισμός» των αρχαίων, ένα από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια μικρών και μεγάλων, ανδρών και γυναικών, από τα πίσω πόδια των προβάτων. Παθιασμένος παίκτης αστραγάλων ήταν ο Αλκιβιάδης. Όταν ήταν μικρός, έπαιζε αστραγάλους με τους φίλους του στο δρόμο, όταν θέλησε να περάσει από ‘ κει ένα αμάξι. Τότε ο Αλκιβιάδης ξαπλώθηκε στη μέση του δρόμου και φώναξε στον αμαξά: « Αν θέλεις να μου χαλάσεις το παιχνίδι, πέρασε από πάνω μου! (Λ. Κροντηρά).

Πολλές φορές συνδύαζαν και το τραγούδι με το παιχνίδι, τα γνωστά παιχνοτράγουδα, μία κατηγορία για την οποία δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για την αρχαιότητα αλλά και το βυζάντιο, όπως το «Τίμη – Τίμη».

ΤΙΜΗ ΤΙΜΗ

Τίμη τίμη τον αητέν, τον αητόν τον σταυρωτόν,

Κρούω παίρω το καντάρ’ και φιλώ το καλαμάριν.

-Καλαμάρι μ’ ντο θελείς;

-Θέλω κόκκινον ωβόν,

να πουλλ(ι)άζω τα πουλλόπα

και εβγαίνω ‘ς ση φωλέαν

κ’ εσχωρώ το βασιλέαν.

Στο ίδιο μοτίβο ήταν και το «Κορμανκόζ – Κορμινκοζ», και το «Ε, ραβδίν καλό ραβδίν».

Τα ομαδικά παιχνίδια πάλι ήσαν ποικίλα. Από ότι φαίνεται η «τσάλτιγκα» (το τσαλίκι) αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα παιχνίδια διότι το συναντάμε σε όλες τις περιοχές του Πόντου. Η «μεμέ» ή «Κοφτό», η τυφλόμυγα «κορτσάσιν», το «νεμέας» κ.α. αποτελούν κάποια από τα ομαδικά παιχνίδια που παίζονταν σε ανοιχτούς χώρους και διέπονταν από κανόνες όπου όλοι οι παίκτες τους τηρούσαν, νικητές και νικημένοι. Τον ζαβολιάρη, τον «τσουγούζ» δεν τον ήθελε καμία ομάδα, κι αν δεν διορθωνόταν με τις παρατηρήσεις των συμπαιχτών του, δεν τον έπαιζαν, γεγονός πολύ προσβλητικό.

Τα παιχνίδια που ανέφερα και πολλά ακόμη παίζονταν από παιδιά 7 -15 ετών τα οποία δε χρειαζότανε εποπτεία και προσοχή, σε αντίθεση με τα μικρότερα παιδιά 2 – 6 ετών όπου τους ήταν απαραίτητη η φροντίδα και το αίσθημα της ασφάλειας.

Εδώ ακριβώς θα πρέπει να αναφέρουμε την σημαντική συμβολή της γιαγιάς στην ποντιακή οικογένεια. Η μητέρα ήταν απασχολημένη ολημερίς με βαριές δουλειές, στο σπίτι, το χωράφι και τον στάβλο με αποτέλεσμα να μην διαθέτει χρόνο αλλά ούτε και διάθεση να παίξει μα με τα παιδάκια της.

Από την άλλη μεριά ο πατέρας είτε απουσίαζε για μεγάλα χρονικά διαστήματα στην ξενιτιά ή αν τυχόν βρίσκονταν στο σπίτι τα αυστηρά έθιμα της εποχής δεν του επέτρεπαν να παίξει με τα παιδιά του. Κατά συνέπεια η γιαγιά ήταν αυτή που επιτηρούσε και έπαιζε με τα παιδιά για αυτό το λόγο και την προσφωνούσαν «καλομάνα». Σε αντίθεση με την αρχαία Ελλάδα που αυτόν τον ρόλο τον αναλάμβαναν οι παραμάνες (τροφοί) και οι παιδοτρίβες.

Τα αγοράκια, κατασκεύαζαν από χώμα και πέτρες σπιτάκια, πιθάρια «πουπούλια» και άλλα αντικείμενα. Αγαπημένο τους παιχνίδι ήταν το τρέξιμο (‘ς σο τρουρούτ), τα «κατακλάνας» κολοτούμπες, , το «Μάμμη – μάμμη άψιμον», «τη ποπά τα μαξιλάρια», η «Βουτζιρίκα ή φουρφουλάκ» η σβούρα, ο αρχαίος στρόμβος ή στρόβιλος ή ρόμβος ή βομβύκας, καθώς και το «αλογατάκι» το οποίο εκτός από παιχνίδι ήταν και έθιμο την παραμονή των Χριστουγέννων σε κάποιες περιοχές του Πόντου. Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν «κάλαμον περιβαίνειν». Ο βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος. Καθώς γράφει ο Πλούταρχος (Αγησίλαος 25,11), όταν έβλεπε τα εγγόνια του να παίζουν αυτό το παιχνίδι, δεν κρατιόνταν, καβαλίκευε κι αυτός ένα καλάμι και μοιράζονταν τη χαρά του παιχνιδιού μαζί τους (Λ. Κροντηρά).

Τα μικρά κοριτσάκια όπως και τα μεγαλύτερα έπαιζαν κι αυτά με τις κούκλες τα «Χαμαντσέκας» όπως ακριβώς τις αποκαλούσαν. Τις έδιναν και συγκεκριμένους ρόλους όπως: κόρη, καλομάνα, νύφε κ.λ.π.

Επίσης αγαπημένο παιχνίδι ήταν τα «λίντα(ι)α» – πεντόβολα ή όπως τα ονόμαζαν στην αρχαιότητα τα «πεντέλιθα» (Λ. Κροντηρά).

Άλλα προσφιλή παιχνίδια ήταν το «Γιαζί μι τουράν» κορώνα – γράμματα, το «Κοτζ» κουτσό, η πανανθρώπινη «Λαϊστέρα» κούνια που την συναντάμε σχεδόν σε όλους τους λαούς, η «Βουτζιρίκα ή φουρφουλάκ» η σβούρα και η «Τσουντσουβάνα» τραμπάλα ή «πέταυρον» στην αρχαία Ελλάδα (Λ. Κροντηρά).

Πιθανότατα αυτή και παρόμοιες παραστάσεις (της κούνιας) να έχουν σχέση με τη θρησκεία. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε μία θρησκευτική γιορτή που ονομαζόταν Αιώρα. Γινόταν την Άνοιξη, στη μεγάλη γιορτή των Ανθεστηρίων, προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Πίστευαν ότι με την κίνηση της αιώρας γινόταν στον αέρα καθαρμός. Πίστευαν ακόμα ότι με το κρέμασμα από το δέντρο, που είναι σύμβολο γονιμότητας, θα είχαν οι αγρότες καλή σοδειά (Λ. Κροντηρά).

Το παιχνίδι βέβαια δεν ήταν μόνο προνόμιο των παιδιών. Έπαιζαν και οι μεγάλοι κυρίως τα βράδια στα πλαίσια του παρακαθιού. Οι άνδρες έπαιζαν περισσότερο χαρτοπαιξίες, τα «Χαρτία», ενώ οι γυναίκες αν δεν συμμετείχαν, ασχολιόντουσαν με λανάρισμα, πλέξιμο ή λέγοντας οι γεροντότεροι κάποια ιστορία ή παραμύθι που πολλές φορές κρατούσε μέρες. Το ίδιο συνέβαινε και στην αρχαία Ελλάδα. Τα κορίτσια έπαιζαν πάρα πολύ μέχρι την ενηλικίωση τους. Μέτα λόγω της δομής της ελληνικής πατριαρχικής κοινωνίας η γυναίκα είχε περιορισμένη κοινωνική παρουσία και συμμετοχή γεγονός που επικρατούσε και στον Πόντο μέχρι την Ανταλλαγή (Χ. Λάζος).

Άλλα παιχνίδια των ενηλίκων και πάλι των ανδρών ήταν το «σκάκι», η «τάμα», το «τζίτι», τα «Καυκία» κ.α.

Το ομαδικό παιχνίδι σαν διαδικασία είχε τρία σκέλη: το λάχνισμα, το κυρίως παιχνίδι και την τιμωρία.

Στα ομαδικά παιχνίδια η δημιουργία των ομάδων γίνονταν με τα περίφημα «λαχνίσματα».

Συνήθως οι πιο ικανοί στο συγκεκριμένο παιχνίδι έβγαιναν μπροστά ο ένας απέναντι από τον άλλον σε απόσταση 2- 3 μέτρων και προχωρούσαν ο ένας προς τον άλλον πατούσα με πατούσα, λέγοντας στην κάθε κίνηση, ο ένας «πατώ σε» και ο έτερος «κόφτω σε». Στο τέλος μία πατούσα δεν θα χώραγε ολόκληρη να τοποθετηθεί στο έδαφός και αυτή θα ήταν η χαμένη.

Άλλοτε πάλι αντί το «πατώ σε – κόφτω σε» έλεγαν σε κάθε βήμα μία από τις παρακάτω λέξεις «ταούχ – πιλίτς – χορόζ», που σημαίνει «κότα – κοτόπουλο –κόκορας».

Ο νικητής ήταν πάλι αυτός που θα διάλεγε πρώτος συμπαίκτη και είχε έτσι την ευκαιρία να διαλέξει τον ικανότερο από τους υπόλοιπους παίχτες. Στην αρχαιότητα το λάχνισμα γίνονταν πετώντας μία σφαίρα, όποιος πετούσε πιο μακριά την σφαίρα έπαιζε πρώτος ή διάλεγε πρώτος συμπαίκτες (Χ. Λάζος).

Αντίστοιχη διαδικασία αναφέρεται στην περιοχή της Χαλδίας (Αργυρούπολη). Στο παιχνίδι «λαμπούκα» όποιος πετούσε πιο μακριά την «λαμπούκα» (μία πλακουτσωτή πέτρα), άρχιζε πρώτος το παιχνίδι. Ενώ στο παιχνίδι «απτουρμά» πρώτος έπαιζε όποιος πηδούσε μακρύτερα στο τριπλούν.

Τα κορίτσια πάλι χρησιμοποιούσαν ένα αστείο κι όμορφο στιχάκι, το «Άρκος – λύκος – μουχτερός – και – την – νύχταν – γυρευός – έρθεν – τη – παιδί – ο – κώλον – τσάκατο – καθάρ΄το – φάτω». Το απάγγειλαν ρυθμικά και σε κάθε λέξη δείχνανε κι έναν παίχτη. Το κορίτσι που θα λάχαινε την τελευταία λέξη έβγαινε. Όποια έμενε τελευταία ήταν η χαμένη.

Τα παιδιά έδιναν μεγάλη σημασία στο μοίρασμα. Το λάχνισμα από μόνο του αποτελούσε ένα ξεχωριστό παιχνίδι στο οποίο τα παιδιά συμμετείχαν με πάθος και με αγωνία για να δουν σε ποια ομάδα θα έπαιζαν.

Λαχνίσματα χρησιμοποιούσαν επίσης για να δουν ποια ομάδα θα ξεκινήσει το παιχνίδι από θέση ισχύος, γεγονός πολύ σημαντικό για το τελικό αποτέλεσμα.

Εκτός από τις παραπάνω διαδικασίες χρησιμοποιούσαν ακόμη το «τσιφτ’ μι τεκ» μονά ζυγά, το «αρτιάζειν» όπως το έλεγαν στην αρχαιότητα. Ο ένας παίκτης έκρυβε στη χούφτα του καρύδια που υπήρχαν σε αφθονία, και ο άλλος έπρεπε να μαντέψει αν ήταν ζυγά ή άζυγα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως ο Δίας, ο μεγάλος θεός τους έπαιζε αυτό το παιχνίδι με τον ακόλουθο του, τον Γανιμήδη (Λ. Κροντηρά) και το «γιαζί μι τουράν» κορώνα – γράμματα, πετούσαν στον αέρα ένα νόμισμα και αφήνοντας να πέσει στη γη βλέπανε πια όψη φαίνεται. Όποιος από τους δύο αρχηγούς την είχε προβλέψει, η ομάδα του ξεκινούσε πρώτη το παιχνίδι.

Παρόμοιο ήταν και το «ψωμίν για ξύγαλα». Πετούσαν ψηλά μία πλακουτσωτή πέτρα, όπου η μία πλευρά ήταν φτυμένη «το ξύγαλαν» και η άλλη το «ψωμίν». Όποιος παιτύχεναι την πλευρά που θα ήταν επάνω η ομάδα του ξεκινούσε το παιχνίδι.

Στη συνέχεια ακολουθούσε το δεύτερο μέρος, η διεξαγωγή του παιχνιδιού. Όλοι οι παίχτες σεβόντουσαν και τηρούσαν τους κανόνες του παιχνιδιού, νικητές και νικημένοι.

Το τρίτο και τελευταίο μέρος του παιχνιδιού αποτελείτο από την τιμωρία που επέβαλαν οι νικητές στους νικημένους, όπως το «κάλκεμαν» κουβάλιμα των νικητών στις πλάτες των νικημένων, το «λωρίαμαν» μαστίγωμα, το περπάτημα στα τέσσερα και η μίμηση φωνών γαϊδάρου, κόκορα, βοδιού κ.α.

Η τιμωρία με το κουβάλημα των νικητών στην πλάτη των νικημένων, στη δυτική Ελλάδα λέγεται «καβάλες», στην Ήπειρο «γομάρα» και στα δωδεκάνησα «βαλλίκι» (Λ. Κροντηρά).

Μία άλλη μορφή τιμωρίας ήταν το «γουϊν», στο οποίο ο αρχηγός της νικημένης ομάδας έπρεπε να μπει σε έναν λάκκο που είχαν σκάψει περίπου 20 εκατοστά βάθος. Τον σκέπαζαν με χώμα έπρεπε να βγει δίχως την βοήθεια των χεριών του.

Στην αρχαία Ελλάδα μία τιμωρία ήταν το σκανθαρίζζειν. Όποιος έχανε, καθότανε στο σκαμνί και ένα ή πολλά παιδιά χτυπούσαν με το μεσαίο τους δάχτυλο τη μύτη του. Η τιμωρία αυτή στα νεότερα χρόνια λεγόταν «σκορδομύτης». Επίσης οι νικημένοι έλεγαν «κέλευσον», δηλαδή «διέταξε» στους νικητές (Λ. Κροντηρά).

Για επίλογο παραθέτω την περιγραφή του Σανταίου λαογράφου Μηλτιάδη Νυμφόπουλου γεννημένου στην Σάντα του Πόντου: Εμείς τα Σαντετόπουλα από παιχνίδια δε χορταίναμε. Όσες φορές είχαμε καλόν καιρό και νύχτα με φεγγάρι, συγκεντρωνόμαστε όλοι οι συνταξιώτες μου και πολλοί άλλοι μαθηταί του σχολείου στ’ αλώνια τη Τσιρόπ’, τη Χαπιάρ’, τη Κοπαλέτσας, τη Αρκουράντων, τη ποπά – Δημήτρη, τη Σωτηράντων και εκεί παίζαμε ως τα μεσάνυχτα. Κατά τα μεσάνυχτα αποχαιρετούσαμε ο ένας τον άλλο με την εξής φράση: «Καθένας ‘ς σο σπίτόπον ατ’ κι ο λύκον ΄ς σο τρυπόπον ατ΄». Κάποτε βγαίναμε έξω απ΄το χωριό στις τοποθεσίες Κρεπέγαδα, Ξερολίμν(ι)α Λεντά κ.λ.π. και παίζαμε.

Βιβλιογραφία