Οι κούνιες του Αγίου Γεωργίου
Οι κούνιες του Αγίου Γεωργίου….
Κούνια μπέλα έπεσε η κοπέλα –έσπασε η πιατέλα –γέμισαν τα πιάτα –καλούδια ζαχαράτα ….
Ένα από τα σπάνια λατρευτικά παραδοσιακά έθιμα , που τελούνταν την περίοδο του Πάσχα είναι και οι κούνιες του Αγιώργη που συνηθίζονταν στα βλαχοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας αλλά και σε χωριά του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης καθώς και της υπόλοιπης Ελλάδας.
Οι κούνιες συνηθίζονταν την Κυριακή και τη Δευτέρα του Πάσχα , ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου και την Κυριακή του Θωμά. Οι αιωρούμενοι έπρεπε να κρατούν στα χέρια τους ένα μπουκέτο λουλούδια ή να φορούν λουλούδινο στεφάνι στα μαλλιά και να έχουν στις τσέπες τους ένα μικρό πετραδάκι και ένα κόκκινο αυγό.
Τα λουλούδια συμβόλιζαν την δύναμη της ζωής, την αναγέννηση της φύσης ,την άνοιξη την δημιουργία την νέα ευκαιρία ,την ελπίδα…
Το κόκκινο αυγό ,την ζωή ,την Ανάσταση ,την γονιμότητα ,την ευθυμία ,την χαρά , την ευτυχία ,την ευλογία …
Το πετραδάκι ως σύμβολο υγείας και αποτρεπτικής δύναμης κατά των ασθενειών .
Το έθιμο αυτό έχει άμεση σχέση με την «αιώρα» των αρχαίων Αθηναίων παρθένων κατά τη διάρκεια της εορτής των Ανθεστηρίων και θεωρείται κατάλοιπό τους . Η αιώρηση στην αρχαία Ελλάδα είχε καθαρτική λειτουργία και ίαση που επιτυγχανόταν μέσω του αέρα.
Χρησιμοποιήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και για ιατρικούς σκοπούς από ιατρούς για την χαλάρωση των ασθενών που έπασχαν από διαταραχές του νευρικού συστήματος .Η κούνια [αιώρα] κινεί το κορμί χωρίς κόπο. Με το λίκνισμα και την εναλλαγή του φόβου της πτώσης, της ευχαρίστησης συντελούν στην παύση της νωχελικότητας ,της νωρθότητας του ασθενούς. Αναπτύσσει το αίσθημα της προσωπικής ευθύνης τονώνει την ψυχική και την σωματική διάθεση χαρίζοντας του ευδιαθεσία και χαλάρωση.
Την χρησιμοποιούσαν με διάφορες μορφές της [ απλή κούνια, κάθισμα, φορείο, πλοίο κλπ] ανάλογα με την κατάσταση του ασθενούς. Σημαντική στις χρόνιες ασθένειες η <<αιώρα πλοίο>> που βοηθούσε τους ασθενείς που έφεραν πληγές στο σώμα από την χρόνια κατάκλιση τους. Υποβοηθούσε στην πτώση λίθων των νεφρών και τους ασθενείς με κατακράτηση υγρών.
Το έθιμο της κούνιας [αιώρησης] συνδεόταν με το μύθο που σχετιζόταν με το Θεό Διόνυσο τον Αθηναίο Ικάριο και την γεννημένη την άνοιξη κόρη του Ηριγόνη [ έαρ ( άνοιξη) + γόνος ].Η Ηριγόνη κρεμάστηκε όταν ανακάλυψε μετά από πολύ χρόνο και κόπο το διαμελισμένο σώμα του πατρός της αφού καταράστηκε τις Αθηναίες που δεν την βοήθησαν.
Οι Αθηναίες έκτοτε έμεναν ανύπαντρες και παρατηρήθηκε έντονο φαινόμενο ομαδικών αυτοκτονιών. Για να λυθεί η κατάρα σύμφωνα με τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών έπρεπε οι Αθηναίοι να κατασκευάσουν αιώρες [κούνιες] για να λικνίζονται οι νέες κοπέλες μέχρι να εξαγνιστούν από το κακό.
‘Ετσι διατηρήθηκε στα βάθη των αιώνων το όμορφο – τελετουργικό έθιμο της κούνιας !
” Κούνια μπέλα έπεσε η κοπέλα ,χτύπησε το γόνα της και φωνάζει η νόνα της” έλεγαν τα παιδιά στις κούνιες…
Φωνάζει η νόνα [η γιαγιά] ,το διαχρονικό σύμβολο της διατήρησης της οικογένειας ,των θεσμών ,των δεσμών του παρελθόντος του παρόντος και του μέλλοντος μας !!!
Η κούνια δεν ήταν ένα απλό παιχνίδι ή μέσο ψυχαγωγίας των απλών ανθρώπων της υπαίθρου . Πρόκειται για μια συνήθεια όχι σπάνια σε πολλές αγροτικές εορτές, που είχε αρχικά μαγικό χαρακτήρα και αποσκοπούσε στην επίτευξη της εδαφικής ευφορίας των καρπών αλλά και του γάμου, της δημιουργίας της οικογένειας και γονιμότητας των γυναικών..
Το έθιμο είχε ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την ανάγκη των ανθρώπων για γονιμότητα της γης και για προσωπική ευτυχία, καλοζωία και ευμάρεια . Άλλωστε για αυτό τον λόγο βλέπουμε την εαρινή περίοδο την τέλεση του εθίμου και φυσικά από την χρήση των αντικειμένων [ λουλούδια, αυγό και πέτρα] .
Ο μαγικός και ευχετικός χαρακτήρας του δρώμενου επιβεβαιώνεται και από τα τραγούδια που το συνόδευαν και είχαν συγκεκριμένο περιεχόμενο, ανάλογο πάντα με το πρόσωπο που κουνιόταν και τις κρυφές του επιθυμίες. Για την νέα ανύπαντρη κοπέλα και τον ελεύθερο νέο η ευχή μέσω του τραγουδιού ήταν να καλοπαντρευτούν, ενώ για τις νιόπαντρες να γυρίσει σύντομα ο καλός τους από τα ξένα .
Ο αρχικός όμως μαγικός χαρακτήρας αντικαταστάθηκε σταδιακά από την ανάγκη των ανθρώπων για κοινωνικότητα, αλλά και επίδειξη και η παράδοση μετατράπηκε σε πανηγύρι , το οποίο συνόδευαν παραδοσιακά όργανα και χοροί. Στο πανηγύρι αυτό συνέρρεαν όλοι οι κάτοικοι του τόπου καθώς και των γειτονικών περιοχών για να φαντάξουν και να δείξουν τα πασχαλινά τους ρούχα καθώς και την όλη παρουσία τους, την ύπαρξή τους
Λαμβάνοντας υπόψη μας την κοινωνική θέση της γυναίκας την εποχή εκείνη και τις ελάχιστες δημόσιες εμφανίσεις της, μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία αυτής της γιορτής για τις νέες κοπέλες που όλο το χρόνο ζούσαν κάτω από ένα καθεστώς κοινωνικών συμβάσεων, απομόνωσης ,περιορισμών και καθωσπρεπισμού .
Οι κούνιες ήταν συνδεδεμένες με ένα είδος ξεφαντώματος και γλεντιού, απελευθέρωσης της γυναίκας και συμμετοχή της στα κοινά αλλά και ευκαιρίας για νέες γνωριμίες .΄Ηταν σημαντικός παράγοντας για την άνθιση νέων γνωριμιών και την με μια ματιά δημιουργία πλατωνικών ανοιξιάτικων ερώτων, που στέκονταν αφορμή για τις προξενιές που θα ακολουθούσαν και τους γάμους της αμέσως επόμενης θερινής περιόδου.
Κατά τη διάρκεια του δρώμενου τα κορίτσια επέλεγαν κατά κάποιο τρόπο τον σύντροφό της ζωής τους με ένα κρυφό χαμόγελο ή ένα γλυκό βλέμμα σε κάποιο συγκεκριμένο νεαρό . Οι γονείς της επιμελώς παρατηρούσαν και αν υπήρχε ανταπόκριση από τον επιλεγμένο νέο έστελναν στην οικογένεια του την προξενήτρα. Έτσι, δικαιολογείται και το υπερβολικό στόλισμα των κοριτσιών, που για να εντυπωσιάσουν στολίζονταν με ότι πολυτιμότερο διέθεταν, όπως φλουριά και άλλα κοσμήματα.
Οι κούνιες αυτές στήνονταν συνήθως σε μεγάλα δέντρα είτε στις γειτονιές και τα προαύλια των εκκλησιών . Στις κούνιες αιωρούνταν όχι μόνο ανύπαντροι νέοι και νέες, αλλά και οι νιόπαντροι και οι αρραβωνιασμένοι. Αυτοί οι τελευταίοι μάλιστα έβρισκαν έτσι μια ευκαιρία για να κυκλοφορήσουν μαζί δημόσια, αφού η συντηρητική κοινωνία εκείνων των χρόνων απαγόρευε την συνεύρεση τους πριν το γάμο .
Η αιώρηση συνοδευόταν συχνά από μελωδικά τραγούδια, αλλά και μαγικές ακατανόητες λέξεις, που δεν έχουν ερμηνευθεί πλήρως μέχρι σήμερα. ‘Οπως μπορούμε να υποθέσουμε σχετίζονταν μάλλον με την αγάπη. Ανάμεσα στα ακατάληπτα λόγια του τραγουδιού που έλεγαν οι κοπέλες στην αιωρούμενη, «έπλεκαν» εκτός από το όνομά της και το όνομα του πατέρα της και το όνομα του αγαπημένου της, αλλά και των γονιών του .
Η ίδια μάλιστα δεν αισθανόταν καμία ντροπή, αφού κατά κάποιον τρόπο επεδίωκε να γίνει μια τέτοια αναφορά. Ευχόταν ο θεσμός ,το έθιμο μέσω του δρωμένου της κούνιας – αιώρας να πραγματοποιηθεί η επιθυμία της.
Ακόμα και μέσα στα πλαίσια της ελευθερίας που έδινε αυτό το πανηγύρι, δεν έπαυαν να υφίστανται οι κοινωνικοί διαχωρισμοί και οι αντίστοιχες διακρίσεις μεταξύ των τριών κοινωνικών ομάδων, των πλουσίων, των μεσαίων και των φτωχών.
Οι κοπέλες σεβόμενες τους άγραφους νόμους της μικρής κοινωνίας στην οποία ζούσαν, προσπαθούσαν να μην ξεπεράσουν τα ” κοινωνικά τους όρια” δείχνοντας ενδιαφέρον για κάποιον νέο άλλης κοινωνικής τάξης, γιατί κάτι τέτοιο μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα και παρεξηγήσεις με αντίθετο αποτέλεσμα από το προσδοκώμενο.
Το τέλος αυτών των υπέροχων ,μοναδικών πατροπαράδοτων πολιτιστικών εκδηλώσεων έσβησε στην πάροδο των ετών. Η πληθώρα των ψυχαγωγικών εκδηλώσεων,στις οποίες πλέον συμμετέχει ενεργά η γυναίκα , η απελευθέρωση της και η ανάγκη της ίσης μεταχείρισης της ,της ισοτιμίας της και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της οδήγησε σταδιακά στην απομάκρυνση των ανθρώπων και από αυτό το έθιμο όπως και από πολλά άλλα που έπαψαν να τελούνται και διασώζονται σε ελάχιστες περιοχές μόνο ως ευχάριστες αναμνήσεις.
Πηγή: Ελένη Ν.Βραχάτη