Ο Τρανός Χορός (Τσιάτσιος) στην Σαμαρίνα Γρεβενών .Είναι χαρακτηριστικό  γεγονός στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας σε όλα τα βλαχόφωνα χωριά, Σαμαρίνα, Σμίξη, Αβδέλλα, Περιβόλι, Νάματα, Βλάστη, Κλεισούρα κ.α., κατά την διάρκεια του καλοκαιριού να τηρείται το έθιμο του τρανού χορού. Έθιμο που τηρείται ακόμα «ευλαβικά» στις μέρες μας (όσο ακόμη ζουν οι γεροντότεροι) και πασχίζουν οι νεότερες γενιές για να τα διατηρήσουν. Κατά την διάρκεια του «τρανού χορού» ακούγονται τραγούδια που τα κουβαλάμε από στόμα σε στόμα μέσα στους αιώνες και φανερώνουν μέσα τους  την ιστορία του τόπου μας αλλά και των προγόνων μας.

Έτσι λοιπόν θα αναφερθώ στον τρανό χορό «Τσιάτσιο» της ιδιαίτερης πατρίδας μου της Σαμαρίνας η οποία γεωγραφικά ανήκει  στο νομό Γρεβενών και βρίσκεται σε υψόμετρο 1600 μ. περίπου, στις πλαγιές του όρους Σμόλικα  στην οροσειρά της Πίνδου, μέσα σε φυσικό περιβάλλον γεμάτο από μαύρη πεύκη, έλατα, ρόμπολα, πυξάρια και οξιές.

Κατά το διήμερο λοιπόν 14 και 15  Αυγούστου όπου και εορτάζεται η μνήμη της «Κοιμήσεως  της Θεοτόκου»  στην Σαμαρίνα,  ντόπιοι και φιλοξενούμενοι διασκεδάζουν  κάτω από τους ήχους των χάλκινων πνευστών τα οποία εδώ και δεκαετίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής παράδοσης.

Εδώ θα ήθελα να αναφέρω ότι η μουσικοχορευτική παράδοση της Σαμαρίνας, προπολεμικά ακόμη  αλλά και μέχρι της μέρες μας, αποτελούνταν από μαζώξεις Σαμαριναίων που τραγουδούσαν  χωρίς την συνοδεία μουσικής, ενώ οι «μουσικές ζυγιές», από κλαρίνα, βιολιά, λαούτα, ντέφια ακόμη και σαντούρια στις αρχές του 1900 σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ηλικιωμένων.

Και φθάνουμε   στις 16 Αυγούστου όπου στον προαύλιο χώρο της «Μεγάλης Παναγίας» αμέσως μετά την Θεία Λειτουργία  ξεκινά ο «Τσιάτσιος», που πήρε την ονομασία του από το πρώτο ομώνυμο τραγούδι που τραγουδάνε άνδρες και γυναίκες σε δύο ομόκεντρους κύκλους (οι οποίοι χωρίζονταν νοερά σε τρία μέρη έως το 1940 και στη συνέχεια έως και σήμερα  σε δύο ) ντυμένοι με τις παραδοσιακές φορεσιές, με τους άνδρες εσωτερικά και της γυναίκες εξωτερικά με λαβή των χεριών με τεντωμένους τους αγκώνες – πλην του πρώτου και της πρώτης όπου  η λαβή γίνεται με λυγισμένους τους αγκώνες- και με ιεραρχία από τον/την γεροντότερο/η , στην συνέχεια τον παππά, τις αρχές του τόπου(πρόεδρος Κοινότητας, Αστυνόμος) και ακολουθούν  οι προσκεκλημένοι κάθε βαθμίδας.

Θα πρέπει να αναφέρω το γεγονός ότι περίπου μέχρι το 1980 η ιεραρχία αυτή(το θυμάμαι βιωματικά) πολύ δύσκολα παρέκλειε. Επίσης πριν αναφερθώ στον κύκλο των τραγουδιών του «Τσιάτσιου» να αναφέρω ότι στο κέντρο του κύκλου 2 ή και 3 Σαμαριναίοι έδωναν το «σύνθημα» – μιας και ο κύκλος ήτανε πολύ μεγάλος και αυτό γινότανε προκειμένου να επιτευχθεί το καλύτερο ακουστικό αποτέλεσμα- πιά ομάδα και πότε θα κάνει την επανάληψη του τραγουδιού υψώνοντας τις «κλούτσες»(αγκλίτσες) στον αέρα.

Ο βηματισμός ήταν αργός και συνεχόμενος,  χωρίς συγκεκριμένα βήματα, τα οποία διακόπτονταν κάθε τόσο από τον  πρώτο όταν εκείνος αποφάσιζε να σταματήσει στιγμιαία. Ο «Τσιάτσιος» τελείωνε με ¨σφυρίγματα¨ που ακουγότανε από το πλήθος των θεατών και όχι μόνο, τα οποία γινότανε -και γίνονται-  σε ανάμνηση των Σαμαριναίων κλεφτών και αρματολών, ως σύνθημα ότι έρχονται οι Τούρκοι.

Ο Τρανός Χορός (Τσιάτσιος)

Στη συνέχεια παραθέτω τα τραγούδια του «Τσιάτσιου» με την σειρά που ακούγονται μέχρι και σήμερα.

1.Τσιάτσιος

Ο Τσιάτσιος εκατέβαινε,

ολέλε τσιάτσιο μ΄αγρήγορε

Ο Τσιάτσιος κατεβαίνει ,

λέλε τσιάτσιο μ΄αντρειωμένε

Τσιάτσιο μ΄το πούθε νέρχεσαι(έρχεσαι),

 ολέλε τσιάτσιο μ΄αντρειωμένε

κι απούθε (από πού) κατεβαίνεις ꓼ

ολέλε τσιάτσιο μ΄αντρειωμένε

Από την φούρκα έρχομαι και στην Σαμαρίνα πάω

λέλε τσιάτσιο μ΄αντρειωμένε

2.Σμαήλ – αγάς

Δεν σ΄ άρεσε  Σμαήλ – αγά

Φούρκα και Σαμαρίνα

Μον΄ γύρευες και στο Ντουσκό

Να πας αρματωμένος

Κι απάν΄ οι κλέφτες φώναζαν

Κι απάν  κλέφτες φωνάζουν:

-Σμαήλα μ΄ρίξε τ΄άρματα

Σμαήλα μ΄ξαρματώσου

-Το πώς να ρίξω τ΄άρματαꓼ

Το πώς να ξαρματώσωꓼ

Εγώ είμαι ένας Σμαήλ – αγάς

Στον κόσμο ξακουσμένος.

3.Σιώμος

Σιώμο μου για, λέλε Σιώμο μου

Σιώμο μου για δε φαίνεσαι τούτο το καλοκαίρι.

Άιντε να βγεις απάνω στα βουνά, ψηλά στη Σαμαρίνα

Εκεί που ψένουν πρόβατα, τα τρυφερά σουγγάρια.

4.Αμπέλι μου πλατύφυλλο

Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο

(μωρέ θάλασσα, ψιλή λιανή μου μέση να σε όριζα)

Θα σε πουλήσω βρε ν΄ αμπέλι μου και θα σε παζαρέψω.

Μην με πουλάς αφέντη μου και μην με παζαρεύεις.

Για βάλε νιους και σκάψε με, γέροντες κλάδεψε με

Βάλε κορίτσια ανύπαντρα να με κορφολογήσουν

Βάλε και τις μεσόκοπες να με βλαστολογήσουν.

5.Νιός και παλικάρι

Ήμαν νιός και παλικάρι κι όλο τον χορό τραβούσα

Μ΄ αγαπούσαν  τα κορίτσια, μ΄ ήθελαν κι οι παντρεμένες

Χήρες κι αρραβωνιασμένες.

Τώρα γέρασα ο καημένος, δεν με θέλουν τα κορίτσια

Μού  διωχναν κι οι παντρεμένες, χήρες κι αρραβωνιασμένες.

Σας παρακαλώ κορίτσια να με βάλετε στη μέση

Να διαλέξω ποια μ΄ αρέσει.

Άιντε, ποια ΄ταν άσπρη, άιντε  ποια  ΄ταν  ρούσα,

 ποια ΄ταν καγκελοφρυδούσα

6.Βουργάρα

Ένας πασιάς εδιάβαινε στης Βουργαριάς τα μέρη.

Είδε τόπον έμορφο, είδε τον κι άρεσε του.

Βάζει ζευγάρια  τριάντα δυο, ζευγάδες τριανταπέντε

Βάζει και Τούρκους θεριστές, Ρωμιούς κουβαλιστάδες

Και μαύρο με την μάνα του, τριγύρω απ΄ τ΄ αλώνι.

Βάζει  Βουργάρα  μορφονιά να τους κερνάει να πίνουν.

-Βουργάρα μ΄ το κρασί  σ΄ πικρό και το ρακί σ΄ φαρμάκι.

Όποιος το πίνει αρρωστάει και γιατριά δε βρίσκει.

Εκτός  των παραπάνω τραγουδιών οι Σαμαριναίοι και οι Σαμαριναίες τραγουδούσαν και άλλα δύο(2) τραγούδια :

1. Κάτω στης Μωριάς τα μέρη  και

2. Στα Καστανιώτικα  χωριά

τα οποία  τα τραγουδούσαν σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχω από τον παππού μου και την γιαγιά μου μέχρι το πόλεμο του 1940.

Σήμερα στον «Τσιάτσιο» χορεύουν ναι μεν  πολλοί/ες με τις παραδοσιακές φορεσιές αλλά δυστυχώς έχει χαθεί η ιεραρχία  και δεν ακούγονται όλα τα τραγούδια, και όλα αυτά στην εξέλιξη που μας έχει συμπαρασύρει όλους.

                                                                                            Δημήτριος Χατζής – Κ.Φ.Α. – Χοροδιδάσκαλος-Ερευνητής

Υ.Γ. 

 Η καταγραφή των παραπάνω τραγουδιών και ιστορικών στοιχείων αποτελούν προϊόν προσωπικής έρευνας που έγινε το 1985 με πληροφορίες που άντλησα τόσο από ηλικιωμένους Σαμαριναίους και Σαμαριναίες καθώς και βιωματικά.

®Με την επιφύλαξη του ν. 2121/1993, περί προστασίας και κατοχύρωσης των πνευματικών δικαιωμάτων του δημιουργού.

Επιμέλεια άρθρου: Η ομάδα του syllogoi.com